ELEKTRİK İÇ TESİSATI PERİYODİK KONTROLÜ

ELEKTRİK İÇ TESİSATI PERİYODİK KONTROLÜ

Elektrik iç tesisatı bir tesisin elektrik dağıtım kısmından başlayarak elektriğin iletildiği tüm noktalara kadar uzanan sistemdir. Ve bu sistem de meydana gelen elektriksel sorunlar (aşırı akım, aşırı gerilim, elektrik kaçağı, yangın, patlama vb.) ilgili yönetmenlikler gereğince çeşitli test ve kontrol faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu kontrol işlemleri ile yukarıda belirtilen olası tehlikelerin minimuma indirilmesi hedeflenmektedir.

Elektrik ile çalışan ekipmanlar için elektrik kaçağına karşı alınmayan güvenlik önlemleri, veya iç tesisata yönelik oluşabilecek aşırı akım, ve gerilimler can ve mal güvenliğini tehdit edebilir. Elektrik tesisatı ve sistemlerin güvenli ve sürekli çalışması, çeşitli arıza ve eksikliklerin zamanında tespit edilmesi için elektrik ile çalışan ekipmanların ve tesisatların kontrol ve testleri 25.04.2013 tarih ve 28628 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” kapsamında ve bu yönetmelikte atıfta bulunulan, aşağıda belirtilen ilgili yönetmeliklere göre gerçekleştirilir. 16 / 06 / 2004 tarihli ve 25494 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği”. TS EN 60079 – TS EN 60439 – TS EN 61439 – TS EN 61557 – TS HD 60364-6 – TS 5141 EN 12954 – TS EN 13509 – TS EN 12817 – TS EN 12819 – TS EN 62305 standartları kapsamında her yıl periyodik olarak yapılması gerekmektedir.

ELEKTRİK İÇ TESİSAT UYGUNLUK KONTROLÜ

ELEKTRİK TESİSATI UYGUNLUK KONTROLÜ KAPSAMI

Pano Kontrolleri

Pano Kontrolleri gözle kontrol ve termografik kontrol olmak üzere iki aşamada yapılır.
Gözle kontrol, sürekli olarak işletme altında olan elektrik panolarının kesintisiz enerji sağlaması ve Elektrik kontağı olarak geçiştirilen yangın oluşumları çoğunlukla göz ardı edilen sebeplerden meydana gelmektedir. Bunlar aşağıda belirtilen, iş güvenliği kapsamında tehlike oluşturabilecek durumlardır. Ve bu tehlikeli durumları ortadan kaldırma adına periyodik olarak kontrolleri büyük önem arz etmektedir.

Akım –Aşırı Yük

Aşırı yüklenen elektrik ekipmanları (elektrik motorları, panolar, trafolar vb.) yükle orantılı aşırı akım çeker. Ve elektrik tesisatlarında kullanılan kablolar, akımın karesi ile doğru orantılı şekilde aşırı ısınır. Kablo izolasyonu aşırı sıcaklıktan deforme olabilir. Bu nedenle yalıtkanlık, özelliğini kaybederek kısa devreye yol açabilir ya da elektrik pano içerisindeki bir eleman hasara uğrayarak patlar yada yanmaya başlar.

Planlı Bakım Eksikliği:

Elektrik pano ve sistemlerindeki bakımsızlık ya da zamanında yenileme yapılmaması sonucu kontaktör, sigorta termik röle vb. Elemanların kontaklarının bozulması yüksek akımlı arkları meydana getirebilir. Böyle durumlarda ark oluşumu, ve kontakların aşırı ısınmaları yangını başlatmaya yetecektir.

İzolasyon:

İzolasyon hasarı kısa devreye sebep olabilir ve bu nedenle sürekli bir ark meydana gelebilir. Elektrik arkı sıcaklığı aşırı derecede yüksektir ve bu nedenle hem elektrik tesisatını hem de etraftaki malzemeleri yakabilir, iyi yalıtılamayan veya zamanla deformasyona uğrayan izolasyon tabakası genellikle tesislerinde sıklıkla kullanılan elektrik motorları ve, trafolardaki izolasyon düşüklükleri yangına sebebiyet verebilmektedir.

Elektrik panolarında alınacak önlemlerle doğrudan ya da dolaylı dokunmadan dolayı oluşabilecek elektrik çarpmaların, aşırı ya da düşük akım ve gerilimden dolayı meydana gelebilecek cihaz ve ekipmanlardaki sorunların önüne geçilebilmektedir.

Termografik kontrol de pano içerisinde sigorta giriş çıkışları ve kablo ek noktaları, gövde sıcaklıkları kontrol edilir. Kabul edilebilir sıcaklığın üstündeki noktasal veya bölgesel ısınmalar kayıt altına alınır.

AAA fonksiyon testi

Elektrikteki temel kural gereği akım fazdan çıkar nötre döner. Normal şartlar altında (kaçak akım yoksa) çıkan akım giren akıma eşittir. Bu eşitlikten ötürü AAA ‘dan geçen bileşke akım sıfırdır. Burada indüklenen gerilimde haliyle sıfır olduğundan sistem çalışır haldedir. Eğer fazdan gövdeye bir kaçak olursa nötre dönen akım faz-kaçak akım olacaktır. Artık faz-nötr bileşke akım toplamı sıfır değildir bu değer 30 mA’ i aştığı anda AAA’ ında gerilim indüklenir ve devreyi açtırır. AAA ‘ların 30mA sınır değerli olanları hayat koruma, 300mA sınır değerli olanları ise yangından koruma amaçlı kullanılır. TT sistem kullanılan elektrik sistemlerinde AAA kullanılması zorunludur. TS EN 61557 ‘ ye göre bu cihazların doğru çalıştığından emin olunması için devreye bağlı iken açma yaptığı akım ve açma süresi test edilmelidir. AAA anahtarının güvenilirliğini test etmek için nominal akımının yarısı kullanılıyor ise, test süresi genel tip AAA lar için asgari 0,3 s gecikmeli tip AAA lar için asgari 0,5 s olmalıdır. Bu süreler belirtilen AAA lara ait azami açma süreleridir.

Süreklilik Testi

Bu ölçüm koruyucu iletkenin sürekliliğinin ve topraklama eş potansiyel dengeleme sağlandığının teyit edilmesi amacıyla uygulanır. TS EN 61557-4’e göre test gerilimi AC veya DC 4~24V arasında uygulanmalıdır. Ölçüm sonucunda görülmesi gereken değer TS EN 61557-4 ‘e göre [0,2 - 2,00] Ω aralığında olmalıdır.

Faz Sırası Tespiti Ölçümü

Bu ölçüm 3-fazlı şebeke üzerinde faz sırasını kontrol etmek için yapılır. 3-fazlı sistemde fazların dengeli ve uygun sırada olması beklenir. Fazlar arası gerilimler eşit veya birbirine çok yakın olmalı, faz sırası testinde, motorların doğru sıra ile bağlanması ( Lokal çalışan sistemlerin şebekeye bağlanmasında ), Motor milinin dönüş yönünün belirlenmesi vb. yöntemler için uygulanır.

Güç Ölçümleri

Elektrik tesislerinde gerçekleşen Akım/Gerilim dengesizliği, Enerji sistemlerinde en çok karşılaşılan sorunların başında gelir. Genellikle tek fazlı yüklerin yoğunlukta olduğu yerlerde faz akımları eşit dağıtılamadığı için nötr üzerinden fazla akım akmasına, dolayısı ile nötr üzerinde gerilim oluşmasına neden olur. Bu durumda üç fazlı yüklerde sorunlar yaşanabilir. Bu ölçümle fazların çektiği akımlar bulunarak her faz iletkeninin gücü tespit edilir. Böylece tesisteki dengesiz yüklenmelerin önüne geçilerek cihazların daha güvenli çalışmasını sağlamış oluyoruz. Bunun en bilinen örneği üç fazlı motorların verimsiz çalışması ve ekonomik ömürlerinin azalmasıdır.

Harmonik Ölçümleri

Harmonik ölçümleri enerji kalitesinin ve verimliliğinin anlaşılması açısından önemlidir. Akım ve gerilimin dalga biçimleri şebekeden alınan elektriğin sinüsoidal dalgası ile diğer sinüsoidal dalgaların toplamıdır. Şebekeden gelen temel dalga dışındaki diğer tüm dalgalar harmonik sınıfına girer. Transformatörler, döner makineler, güç elektroniği elemanları, doğru akım ile enerji nakli (HVDC), statik VAR generatörleri, ark fırınları, kesintisiz güç kaynakları, gaz deşarjlı aydınlatma, elektronik balastlar, fotovoltaik sistemler vs. harmonik kaynaklarının başlıcalarıdır. Harmonikli akım ve gerilimin güç sistemlerinde bulunması sinüsoidal dalganın bozulması anlamına gelir. Bozulan dalgalar nonsinüsoidal dalga olarak adlandırılır.

Harmonikler güç sistemlerinde; ek kayıplar, ek gerilim düşümleri, rezonans olayları, güç faktörünün değişmesi v.b. gibi teknik ve ekonomik problemlere yol açar. Bu problemlerin belirlenmesi ve çözülmesinde harmonik ölçüm metodu kullanılan en etkili yöntemdir.

Yalıtım Direnci Ölçümü

Bir yalıtkanın elektrik akımına karşı göstermiş olduğu dirence izolasyon direnci (yalıtım direnci) denilmektedir. Yalıtım direnci testi iletken yalıtımının ve elektrikli cihazın farklı parçalarının iç yalıtımlarının durumu hakkında niteliksel değerler ortaya koyar.

TS EN 61557-2’ ye göre yalıtım direncinin değerinin işletme gerilimin en az “1000” katı olması gerekir, ancak güvenli bir tesisatta bu değerin en az 1 MΩ olması beklenir. Elektrik teçhizatının baralar, kollektör telleri, kollektör baraları veya kayar bilezik kademeleri bulunan belli bölümleri için daha düşük bir asgari değere izin verilebilir, ancak bu değer 50 kΩ’dan küçük olmamalıdır.

ELEKTRİK İÇ TESİSATI KONTROLÜ İLE İLGİLİ YASAL YÖNETMELİKLER;

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (6331 sayılı) 30. Maddesine göre çıkarılan “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği” Ek-III 2.3.2 ‘de “Elektrik tesisatı, topraklama tesisatı, ile akümülatör ve transformatör ve benzeri elektrik ile ilgili tesisatın periyodik kontrolleri elektrik mühendisleri, elektrik tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır.

Aşağıda periyodik kontrole tabi tesisatlar la ile ilgili periyodik kontrol süreleri ve kontrol kriterleri belirtilmiştir. (İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği-Ek 3/ Tablo:3):

EKİPMAN ADI	KONTROL PERİYODU (Azami Süre) (İlgili standardın ön-gördüğü süreler saklı kalmak koşulu ile)	PERİYODİK KONTROL KRİTERLERİ (İlgili standartlar aşağıda belirtilmiştir.)**
Elektrik Tesisatı, Topraklama Tesisatı,	Standartlarda süre belirtilmemişse 1 Yıl	21/8/ 2001tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete’ de Yayınlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği ve 4/11/ 1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ile TS EN 60079 standardında belirtilen hususlara göre yapılır.
Akümülatör, Transformatör	1 YIL	İmalatçının belirleyeceği şartlar kapsamında yapılır.
(**) Periyodik kontrol kriteri için referans olarak tabloda belirtilen standartlar örnek olarak verilmiş olup burada belirtilmeyen ya da Yönetmeliğin yayımı tarihinden sonra yayımlanan konuyla ilgili standartların da dikkate alınması gerekir.

PERİYODİK KONTROL NEDİR? VE HANGİ YASAL YÖNETMELİKLERE GÖRE YAPILIR?

Periyodik kontrol; işyerlerinde kullanılan makina ve teçhizatın çalışma ömrü süresince; insan sağlığına ve çevre güvenliğine zarar vermeksizin çalışmasının sağlanması için yasal mevzuat uyarınca işveren tarafından yaptırılması gereken kontrol ve denetim faaliyetleridir.

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği “ne göre Kaldırma ve İletme Ekipmanları, Kazanlar, Basınçlı Kaplar, Elektriksel Tesisatı ve Topraklama Ölçümleri, Yangın Tesisatı, Havalandırma Tesisat, Doğalgaz İç Tesisat ..vb tesisatlar ilgili standartlarda kontrol periyodu belirtilmemiş ise yılda en az 1 (bir) defa Akredite Firmalar veya TSE Hizmet Yeterliliğine sahip firmalar tarafından yapılmalı ve mevzuata uygun olarak raporlandırılmalıdır.